MODERN SİLAH SANAYİ TESİSLERİ ve MODERNİZASYONU
Tayyârecilik muâmelâtıyla iştigâl etmek üzere yirmi bin
lira sermâye ile ve doksan dokuz sene müddetle İş Bankası
Müdîr‑i Umûmîsi İzmir Meb‘ûsu Mahmud Celal Bey ve
rüfekâsı tarafınca teşkîline girişim olunan "Tayyârecilik
Tedkîkât Türk Anonim Şirketi" Nizâmnâme‑i Dâhilî
Lâyihası'nın bi't‑tedkîk muvâfık olduğu ve te’mînât‑ı
lâzımeyi hâiz bulunduğu ve sermâyenin tamâmı ta‘ahhüd
edilmiş olduğu cihetle tasdîki Ticâret Vekâlet‑i Celîlesinin 7
Kânûn‑ı Evvel sene [1]340 târîh ve Ticâret Müdîriyeti
7950/5480 numaralı tezkiresiyle vâki‘ teklîfi üstüne İcrâ
Vekîlleri Hey’etinin 7/12/[1]340 târîhli ictimâında kabûl
olunmuşdur.
İş Bankası Genel Müdürü ve İzmir Milletvekili Mahmud Celal Bey ve arkadaşlarının yirmi bin
lira kapital ile kurmuş oldukları "Tayyarecilik Tedkikat Türk Anonim Şirketi"ne ilişik iç tüzük tasarısının
müsait bulunduğuna dair İcra Vekilleri Heyeti kararnamesi.
MODERN SİLAH SANAYİ TESİSLERİ ve MODERNİZASYONU
Tayyâre Cem‘iyeti tarafından Vecihî Bey'e i‘tâsı taleb
olunan tayyârenin Kuvâ‑yı Havâiye elinde mevcûd
motor ve tayyâre malzemesinden bi'l‑istifâde fabrika
ustalarına i‘mâl etdirilmiş olmasına ve malzemenin devlet
mâlı olmasına mebnî Türk Tayyâre Cem‘iyeti'ne i‘tâsı
mümkin görülmemekdedir. Bu bâbda Erkân‑ı Harbiye‑i
Umûmiye Riyâset‑i Celîlesiyle görüşülerek mutâbık kalındığını
ve keyfiyyetin Tayyâre Cem‘iyeti Riyâsetiyle de
görüşüldüğünü arz eylerim efendim.
Müdâfa‘a‑i Milliye Vekîli
(İmza)
Başvekâlet, 4/1922
Vecihî Bey'in daha ilkin Hava Kuvvetleri Müfettişliği bünyesinde çalışırken sırf kendi gayretiyle
yapmış olduğu ve hangarda atıl bir şekilde duran tayyarenin kendilerine verilmesi isteğiyle Türk Tayyare
Cemiyeti tarafından yapılan müracaat üzerine, söz mevzusu uçağın Hava Kuvvetlerindeki motor
ve malzemelerden istifade edilerek yapılması hasebiyle devlet malı hüviyeti taşımasından
ötürü ismi geçen cemiyete teslim edilemeyeceğine dair Müdâfa‘a-i Milliye Vekâleti tarafından
Başvekâlete gönderilen yazı.
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Topçular Kâtibi Mustafa Çelebi'[ye] verildi. Fî 28 Receb.
Yeniçeri Ağasına Hüküm ki:
* Defterdeki en yakın antet tarih (20 Şaban 979), fermanı götürecek kişiye verildiği tarihten 22 gün sonrasına ilişik olduğu için, belge tarihi olarak
fermanın veriliş zamanı (28 Receb 979) esas alınmıştır.
Hâlâ Topçubaşı Dergâh‑ı Muallâma mektûb gönderip;
"Tophânede istihdâm için çömez oğlanlarından lâzım olduğun"
bildirmeğin Türk üstünde olan çömez oğlanlarından yüz
nefer çömez oğlanı verilmesin emredip buyurdum ki:
Vusûl buldukda bî‑tevakkuf Türk üzerinde olan
çömez oğlanlarından sagîr olmayıp Tophâne hidmetine
kâdir ke[b]îr ve yetişmiş iri oğlanlardan yüz nefer oğlan
intihâb edip teslîm edesin ki Tophânede istihdâm oluna
ve topçulara ve nişân komak için bir ta‘lîmhâne lâzım
imiş. Şehremî'nin getirdip husûs‑ı mezbûru müşâvere
edip dahi vech ü münâsib görülen mahalde mezbûrlar için
bir ta‘lîmhâne binâ etdirip Topçubaşı'na tenbîh eyleyesin
ki topçulara nişâna atmağı ta‘lîm ve tergîb edip ol bâbda
ihmâl ü müsâhele eylemeye. Bu husûslar mühimmâtdandır;
tedârükünde dakîka fevt etmeyesin.
Yeniçeri Ağası'na; Tophane hizmetlerinde istihdam edilmek suretiyle Türk üzerinde olan iri ve
yetişmiş yüz nefer çömez oğlanı seçip vermesine ve topçuların nişan alma ve atış eğitimi için
Şehreminine bir talimhane binası inşa ettirip; "dikkatsizlik etmeyip topçuların bu eğitimi almalarını
sağlaması" hususunda Topçubaşı'na da tembihte bulunmasına dair yazılan hüküm.
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Yapılsın.
Şevketli, Kerâmetli, Mehâbetli, Kudretli Velîni‘metim Efendim Pâdişâhım
* Tarih tahminîdir. Osmanlı Arşivi otomasyon sisteminden alınmıştır.
Hasköy Kışlasında vâki‘ hendesehâne dıyyık olduğuna
binâen iktizâsına göre tevsî‘i bâbında onur‑bahş‑i sudûr
olan mübârek hatt‑ı hümâyûnları mûcebince mahall‑i
mezkûrun iktizâsına nazaran tevsî‘i için münâsib vechile
resmi tanzîm ve takrîrleriyle takdîm olunması bâ‑fermân‑ı
âlî Îrâd‑ı Cedîd Defterdârı Mustafa Reşid Efendi kullarıyla
Humbaracılar Nâzırı Mustafa Beyefendi bendelerine
havâle olundukda Mühendishâne Hocası Abdurrahman
Efendi ile bi'l‑müzâkere Mühendishâne'nin tevsî‘i mümkin
olmadığından nâzır hâne havlusundan Cebehâne'ye
karîb iki bin beş yüz zirâ‘ arsa‑i hâliye olup muâyene
ve mahall‑i mezkûra müceddeden Hendesehâne binâsı
münâsib görülmüş olmakdan nâşî iktizâ eden resmini
tersîm ve efendi‑i mûmâ‑ileyhimâ bir kıt‘a takrîrleriyle
takdîm etmeleriyle manzûr‑ı şâhâneleri buyurulmak için
resm‑i mezbûr ile takrîr‑i mezkûr takdîm‑i hâk‑i pâ‑yı
mülûkâneleri kılındığı ve Hendesehâne‑i mezkûr ebniyesi
dahi tahmînen on beş bin guruş masârif ile vücûda
gelebileceği ma‘lûm‑ı hümâyûnları buyuruldukda resm‑i
mezkûr üzere mahall‑i mezkûra müceddeden Hendesehâne
inşâsı muvâfık‑ı re’y ve rızâ‑yı şâhâneleri ise fermân
şevketli, kerâmetli, mehâbetli, kudretli velîni‘metim
efendim Pâdişâhım hazretlerinindir.
Hasköy Kışlasında bulunan Hendesehane yerinin darlığı ve genişletilmesinin zor olmasından
ötürü yeni bir Hendesehane binası yapılmasına izin verildiğine dair hatt-ı hümâyun.
9 Eylül 1790*
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Âsitâne‑i Sa‘âdet'de bir Mühendishâne îcâd olunmasına
dâir mühendisin takdîm eylediği takrîri rikâb‑ı hümâyûna
arz olundukda; "Bu pek güzel şeydir, Reîs Efendi Reşid Mustafa
Efendi ve Râtib Efendi ile söyleşsin. Bunu yapdırmak lâzımdır.
Sa‘dâbâd'a olması imkansız." deyü hatt‑ı hümâyûn‑ı şevket‑makrûn
onur‑yâfte‑i sudûr olduğuna binâen mûmâ‑ileyhim kulları
cem‘ ve mâdde‑i merkûmeyi müzâkere eylediklerinde
fî‑nefsi'l‑emr ba‘zı husûsda istihdâm için etrâfdan mühendis
celb olunmakdan ise Devlet‑i Aliyye'de bir Mühendishâne
ve derûnunda Tab‘hâne tertîbiyle mühendis yetişdirip
iktizâ eden hidemâtda istihdâm olunmak her vechile
müstasveb olduğu ve işbu Mühendishâne mesâfe‑i baîdede
kısaca Kâğıdhâne'de olur ise âmed‑şüd edecek şâkirdânın
masârif‑i kesîreye ve ta‘b u meşakkate mübtelâ olmalarına
ve bu vechile fütûr ârız olup terketmelerine sebeb
olup Deraliyye'nin bir münâsib mahallinde inşâ olunur ise
hem şâkirdâna mûcib‑i suhûlet ve hem heveskârın ziyâde
olmasına bâis olacağı ve Mühendishâne inşâsında sagîr
odalar dahi inşâ olunup şâkirdândan beytûtete tâlib olanlar
sagîr odalarda beytûtet etmeleri ve sâirleri akrabâ ve
müte‘allikâtları hânelerine gidip cuma ile pazardan mâ‘adâ
beher yevm seherî gelmeleri ve Mühendishâne'nin hîn‑i
inşâ ve tekmîlinde nâzır ve sâir müdîrler ta‘yîn olunur.
Ancak Mühendishâne inşâsına irâde‑i aliyye ta‘alluk eder
ise şimdiden ba‘zı kitabların tercemesine Rum tâifesinden
lisân‑âşinâ ba‘zı kimesneler ta‘yîn ve emr‑i binâ hitâmına
dek ba‘zı lüzûmlu kitâblar terceme ve tab‘ olunmak iktizâ
edeceği ve fenn‑i hesâb ve hendesenin amelî ve ilmîsinde
ve inşâ‑i kal‘a ve i‘mâl‑i sefâyin ve fünûn‑ı harbiyye ve sâir
fünûnda mâhir üstâdların dahi celbine şimdiden mübâşeret
olunmak lâzım geleceği ve bu mâddeler usûl olunup
Mühendishâne ve Tab‘hâne ikisi bir mahalde inşâ buyurulup
mühendisin lâyihasında tafsîl ü beyân olunduğu suretiyle
rüesâ ve üstâdlar ve şâkirdân tertîb olundukdan sonrasında iktizâsına
bakılırsa ba‘zı mâddeler ve nizâmlar ihtirâ‘ olunarak
ol vakit fürûâtına râbıta verilmek münâsib idüği dermiyân
olunduğu ma‘lûm‑ı âlîleri buyuruldukda ne vechile irâde‑i
aliyyeleri ta‘alluk eder ise emr ü fermân devletli, sa‘âdetli
sultânım hazretlerinindir.
BOA, HAT, 196/9783‑B
İstanbul'un uygun bir yerinde içerisinde basımhanesi de bulunan bir Mühendishane inşası, talebeler
için lüzumlu olan kitapların tercümesi için bazı şahısların görevlendirilmesi, hesap ve
hendese, kale inşası, gemi imal ve cenk ilimlerinde mahir hocaların getirtilmesi teklifi ile inşa
olunacağı yerin ayrıntılarına dair Padişah'a sunulan takrir ve telhisler ile Fünûn‑ı Harbiye Talimhanesi
layihası.
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
Fünûn‑ı Harbiyye Ta‘lîmhânesi'ne dâir tertib olunan lâyihanın tercemesidir. Fî 25 Ş. Sene [1]208.
1 "İnsanlar hükümdarlarının dinindendir." anlamında kelam‑ı kibar.
Devlet‑i Aliyye‑i ebediyyü'd‑devâmda cünûd ve asâkirin
tertîb ve ta‘lîmi ne derecede mevâdd‑ı vâcibetü'l‑i‘tinâdan
idüği âyîne‑i ilhâm‑ı rabbânî olan zamîr‑i mekârim‑semîr‑i
hazret‑i evliyâ‑yı niamîde müncelî ve rûşen
olmağla bu bâbda ıtnâb ve tafsîl hâsılı tahsîl kabîlinden
olarak bu mahalde sadece işbu emr‑i ehemmin vücûda getirilmesi
için istihzârı lâzım gelen vesâil ve esbâb alâ‑tarîkı'l‑ihtisâr
bast ve tezkâra mübâderet kılınır.
Esbâb‑ı mezkûre iki mâddeden ibâretdir ki biri Avrupa
cânibinden şimdilik kadr‑i kifâye oficyal celbi ve ikincisi
fünûn‑ı harbiyyeye mahsûs bir ta‘lîmhâne tertîbidir.
Devlet‑i Aliyye'nin berren ve bahren tezâyüd‑i kuvvetine
vesîle olacak hâlâtın îkâına bezl‑i makderet eylemeleri için
istihdâm olunacak oficyallerden başka fünûn‑ı harbiyyenin
ilmî ve amelîsini ifâde ve ta‘lîm zımnında dahi kadr‑i
kifâye muallimler celb olunmak lâzımeden idüği bî‑iştibâh
olup el‑hâletü hâzihî mâ nahnü fîh'imiz ta‘lîm mâddesi olmağla
yalnız buna dâir serd‑i kelâma ibtidâr olunmak iktizâ
eder.
Hîn‑i muhârebede kuvvet ve miknet kesret‑i asâkire
mevkûf olmayıp fen ve san‘at ve nizâm suretiyle hareket
olunduğu hâlde ceng ü cidâle suhûlet derkâr ve âsâr‑ı gâlibiyet
nümûdâr olmağla ulûm‑ı riyâziyyenin usûlüne ri‘âyet
fevâid‑i adîdeyi müstelzim olageldiği ve'l‑hâsıl bir devletin
akdem‑i esbâb‑ı kuvveti fünûn‑ı mezkûrenin ta‘allümünden
ibâret idiği tecrübekârân‑ı ahvâl‑i âlem indlerinde
müsellem ve el‑hâletü hâzihî Avrupa vatanlarında bu
makûle ta‘lîmhânelerin nizâmları gâyet mertebede mültezem
olmağla me’kûlât ve melbûsât ve sâir maûnetleri devletleri
tarafından verilmek suretiyle üçer ve dörder ve beşer
yüz talebeye mahsûs ta‘lîmhâneler îcâd ve peydâ ve fünûn‑ı
mezkûreye tahsîl‑i bıdâ‘a ve mehâret edenler umûr‑ı harbin
rûhu mesâbesinde addolunarak ol bâbda azîm dikkat
ve i‘tinâ olunageldiğinden el‑yevm aşama‑i kemâle vâsıl olmuşdur.
Devlet‑i Aliyye'de dahi bu mâddenin tanzîmine
kerreten ba‘de uhrâ irâde‑i aliyye ta‘alluk buyurulup Sadr‑ı
esbak merhûm Hamîd Halil Paşa'nın zamân‑ı Sadâretinde
dahi sarf‑ı küll‑i himmet olunmuşiken devâm ve istikrârı
müyesser olmaması talebenin adem‑i isti‘dâd ve kâbiliyetlerine
mebnî olmayıp ihdâs olunan ta‘lîmhânenin usûl‑i
nizâmiyyesine etrâflıca dikkat olunamadığından neş’et etmiş
olduğu zâhirdir.
Fi'l‑asl kâffe‑i ulûm ve fünûnun menşe’ ve mebdei zîr‑i
sâye‑i hümâ‑pâye‑i hazret‑i Zıllu'llâhîde âsûde memâlik‑i
fesîhatü'l‑mesâlik‑i hâkâniyyede ve be‑tahsîs Akdeniz'de
vâki‘ medâyin ve büldânda mevcûd olageldiği ve ulûm‑ı âliye
ve âliyenin ziyâde muhayyel olanları öteden beri evlâd‑ı
Arab'a mahsûs olmağla Avrupa ahâlîsi ulûm‑ı felekiyye ve
riyâziyyeyi beş yüz seneden mütecâviz İspanya arâzîsine
neşr‑i âsâr‑ı adl ü dâd eden ümmet‑i vâcibü'l‑saygı‑i
Muhammediyyeden ahz etmiş oldukları hattâ çalar sâ‘atin
i‘mâli milel‑i Efrenciyyede mechûl iken târîh‑i Hicretin
yüz seksen sekiz senesinde hulefâ‑yı Abbâsiyye'den Harunü'r‑Reşîd
tarafınca Şarlman nâm França Kralı'na hediye
olarak bir kıt‘a çalar sâ‘at irsâl olunalıdan beri fenn‑i
mezkûra tevaggule mübâşeret eyledikleri;
Ve asâkir‑i mürettebe nizâmı mâddesi dahi fi'l‑asl aden‑mekân
Sultân Orhan Hân hazretlerinin zamân‑ı saltanatlarında
verilen Yeniçeri Ocağı nizâmından me’hûz idiği
vekâyi‘‑nüvîsân‑ı âlem ve tevârîh‑şinâsân‑ı ahvâl‑i ümem
indlerinde gayr‑i hafî olup lâkin müteahhirîn‑i zamân
âsâr‑ı ahlâfa adem‑i rağbet ve fî yevminâ hâzâ Avrupa
ülkelerinde usûl‑i hikmete tatbîk ile cârî olan nizâmâtın
menâfi‘inden sarf‑ı enzâr‑ı ibret eylemediklerine binâen
sûret‑i ahvâl hey’et‑i ûlâlarından münkalib olmuşdur. Kaldı
ki; "En‑nâsü alâ‑dîni mülûkihim"1 müfâdınca her milletin
meslek ve şiârı ûlü'l‑emrin irâdelerine mütevakkıf olmağla
bu evân‑ı meyâmin‑iktirânda millet‑i beyzâ‑yı Osmâniyye'nin
şöhret‑i kadîmeleri tecdîd olunmak üzere ibtidâ‑yı
emrde mârrü'z‑zikr ta‘allüm‑i fünûn husûsuna sarf‑ı himmet
buyurulur ise ahd‑i karîbde hem ilim ve ma‘rifet ve
hem nizâm ve râbıta cihetiyle kâffe‑i ümem ve milele fâik
olacağı câ‑yi iştibâh değildir. Muhassalü'l‑kelâm bu irâdenin
husûlü fünûn‑ı harbiyyeye mahsûs bir ta‘lîmhânenin
ihdâsına menût olmağla ta‘lîmhâne‑i mezkûrenin devâm
ve istikrârını mûcib bir râbıta‑i kaviyye ile tanzîmi müyesser
olur ise masârif‑i cesîme ve ara sıra meşâkk u mihen‑i
azîme ihtiyârıyla Avrupa cânibinden celbi matlûb olan
oficyallere fîmâ‑ba‘d ihtiyâc olmayacağından kat‘‑ı nazar
nice nice fevâid zuhûru derkâr ve bâ‑husûs ale'd‑devâm
cânib‑i Saltanat‑ı Seniyye'ye gayret ve sadâkatle merbût
vâfir müstaid kimesneler fünûn‑ı mezkûreye tahsîl‑i
mehâret ederek Donanma‑yı Hümâyûn ve asâkir‑i nusret‑nümûn
hidmetlerine ve kılâ‘‑ı hâkâniyyenin istihkâmı
ve süfün‑i Donanma‑yı Hümâyûnun inşâsı ve top i‘mâli
ve asker ta‘lîmi husûslarına ve'l‑hâsıl devâm‑ı ışık ü şevket‑i
devlet‑i ebed‑müddete medâr olacak kâffe‑i umûra
medâr‑ı küllî olacakları âşikâr olmağla bu def‘a ta‘lîmhâne‑i
mezkûrenin ihdâsına ve mûcib‑i devâmı olacak esbâbı
istihsâl ile bir râbıta‑i kaviyye ile tanzîmine irâde‑i aliyye
ta‘alluk buyurulması nizâm‑ı mülk ü devletin an‑karîb
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
ihyâsına fâl‑i hayr ittihâz olunmağın inşâ’allâhü Teâlâ himem‑i
kûh‑endâz‑ı hazret‑i şehinşâhî ile bu şekilde bir yapıt‑i
celîle‑i kesîrü'l‑fevâidin vücûda gelmesi müyesser olur ise
zamân‑ı übbehet‑unvân‑ı cihândârî nuhbe‑i a‘sâr u edvâr
ve el‑yevm ser‑i kârda olan vükelâ‑yı Saltanat‑ı Seniye'ye
ilâ‑intihâi'z‑zamân mûcib‑i bekâ‑yı nâm ve iştihâr ile vesîle‑i
iftihâr olacağı vâreste‑i kayd‑ı gümândır.
Ta‘lîmhâne‑i mezkûrun tanzîmi birkaç mâddeye muhtâc olmağla zîrde yegân yegân bast u beyân olunur.
Evvelen: Ta‘lîmhâne bir münâsib mevki‘de ihdâs oluna.
Kâğıdhâne'nin sâhil‑i yemîni ihtiyâr olunsa hem âb u
havâ ciheti ve hem iyâb ü zihâba suhûlet takrîbi ile ehven
olduğu için başka hafizallâhu Teâlâ illet‑i vebâ zuhûru
hengâmında fi'l‑cümle me’mûn ve masûn olacağı ve etrâfda
vâki‘ sahrâların vüs‘ati hasebiyle mesâha ve hendesenin
ameliyâtı ve sunûf‑ı askeriyye ta‘lîmâtı icrâ olunabileceği
bedîdâr olmağla mahall‑i merkûm ehven ve ahsen görülür
ve binâ‑yı mezkûr ahşâbî olmayıp kârgîr ola. Ve derûnunda
Avrupa'dan celb olunacak muallim ve oficyallere
kadr‑i kifâye tâliblerin ikâmetleri için başka başka odalar
inşâ oluna.
Sâniyen: Ehl‑i İslâmdan kırk beş nefer ve Rum tâifesinden
on beş nefer öğrenci cümlesi on beş ve yirmi yirmi beş
yaşında olmak üzere ta‘lîmhânede tahsîs oluna ve bunların
mahlûlleri zuhûrunda yerleri hâlî kalmayıp beher hâl başkaları
ta‘yîn olunarak mikdâr‑ı mezbûr terakkî ve noksân
kabûl etmeye.
Sâlisen: Ta‘lîmhâne‑i mezkûrda ilm‑i hesâb ve el‑cebir
ve mesâha ve fenn‑i inşâ‑yı süfün ve fenn‑i deryâ ve felekiyyât
ve fenn‑i resm ve tertîb‑i asker ve mi‘mârî ve hendese
başka başka ta‘lîm etdirile. Kaldı ki mühendisler beher
hâl fi'l‑cümle kitâbete âşinâ olmak lâzımeden olmağla zikrolunan
talebe beyninde okuyup yazmağa âşinâ olmayanlara
lisân‑ı Türkîyi ta‘lîm için başka muallimler dahi tahsîs
etdirile. Memâlik‑i mahrûse‑i hâkâniyyeye hem‑civâr olan
düvel, Devlet‑i Aliyye ile muâmeleleri lâzım geldiğinden
Türkî lisânı ta‘allüm için otuz kırk talebeye mahsûs mektebler
îcâdına iktizâ eden masârifi ihtiyâr eyledikleri gibi
Devlet‑i Aliyye'nin dahi ekser Avrupa devletleriyle küllî
münâsebeti derkâr olduğundan elsine‑i Efrenciyyeyi ve
hiç değil ise cemî‘‑i Avrupa'ya şümûlü ve şâyeste‑i mütâla‘
a olacak katı vâfir müellefât‑ı mu‘teberesi cihetiyle sâir
elsine‑i Nasârâya tefevvuku zâhir olan Fransız lisânını gerek
ehl‑i İslâma ve gerek Rum tâifesine ta‘lîm etdirilse bu
makûleler her dürlü hidmet‑i Devlet‑i Aliyye'de ve be‑tahsîs
lâzımü'l‑mütâla‘a olan ba‘zı kütüb ve âsârın tercemesine
medâr olacakları zâhir olmağla lisân‑ı mezkûru ta‘lîm için
ta‘lîmhânede başkaca muallimler dahi ta‘yîn oluna.
Râbian: Ta‘lîmhânede kâffe‑i sevâhil ve bihâr ve
memâlik ve büldânın başka başka harîtaları ve pusulalar
ve resimler ve kılâ‘ ve istihkâmât‑ı mütenevvia numûneleri
ve âlât‑ı hendese ve fünûn‑ı mezkûreye dâir Türkî ve
Fransız kitâbları mevcûd olmak lâzım olmağla bir sâ‘at evvelinde
malzeme‑i mezkûreyi tedârük ve mübâya‘a zımnında
ta‘lîmhâne nâzırı efendi defterini takdîm eyleye. Kaldı ki
Eflatun ve Aristo ve Sokrat şeklinde felâsife‑i mütekaddimînin
ahlâf ve a‘kâbları mütâla‘a‑i ulûm ve fünûn ve tecârib‑i
gûnâ‑gûn ile vakit zaman nice âsâr‑ı cedîde istihrâcına destres
olup mürûr‑ı edvâr ve kürûr‑ı dühûr ve a‘sâr ile refte
refte mezâhib‑i mütekaddimînden a‘lâ olarak her bir ilmi
kemâline îsâl ve müellefât‑ı adîde inşâsına sa‘y‑i bî‑hemâl
eylediklerine mebnî bunlara dâir müteahhirînin âsâr‑ı cedîdeleri
terceme olunsa hem ta‘lîmhânede ta‘yîn olunacak
talebeye ve hem tahsîl‑i ma‘ârife hod be‑hod heveskâr ve
dîn ü Devlet‑i Aliyye'ye hidmeti sermâye‑i iftihâr addeden
sâir kimesnelere enfa‘ olacağı mülâbesesiyle bu makûle kütüb
ve risâlât ba‘de't‑terceme her birinden beşer ve altışar
yüz nüsha bulunmak için tab‘ etdirile.
Hâmisen: Sa‘âdetli Reîsü'l‑küttâb Efendi hazretleri
ta‘lîmhânenin müdîr‑i mutlakı olup lâkin külle yevmin
nezâret‑i mahsûsaya me’mûr olarak ashâb‑ı dirâyet ve çaba
ve erbâb‑ı sıdk u istikâmetden biri ta‘yîn oluna. Şöyle ki;
başmuallim ve dört nefer hulefâ ve lisân‑ı Türkîye mahsûs
üç nefer muallim ve Fransız lisânı için diğer üç nefer muallimler
dahi nâzır‑ı mûmâ‑ileyhin zîr‑i idâresinde olalar.
Sâdisen: Talebenin derslerine müte‘allik kâffe‑i umûr
ve husûsâtı nâzır efendi ile tâife‑i Efrenc'den başmuallim
ta‘yîn olunacak kimesne bi'l‑müzâkere tanzîm edeler.
Sâbian: Talebenin intihâbı husûsu nâzır efendinin yed‑i
istiklâline müfevvaz olmağla efendi‑i mûmâ‑ileyh bu bâbda
sıdk‑ı tâm ve sa‘y‑i mâ‑lâ‑kelâm ile bezl‑i küll‑i dikkat
eyleye ve talebenin zabt u rabtı ve derslerine adem‑i müdâvemet
veyahud hilâf‑ı rızâ vaz‘ u hareketlerine mebnî
müstahıkk‑ı te’dîb olanların terbiye ve te’dîbleri Reîs Efendi
hazretlerine bi'l‑istîzân mûmâ‑ileyh nâzır efendi ma‘rifetiyle
icrâ olunup mersûmûndan kâbil‑i ıslâh ve ahlak
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
olmayanlar ve ta‘allüm‑i fünûna isti‘dâddan bî‑behre
olanların ta‘lîmhâneden def‘ ve teb‘îdleri dahi kezâlik
ba‘de'l‑istîzân Efendi‑i mûmâ‑ileyhin re’tekrar müfevvaz ola.
Sâminen: Talebenin külle yevmin derslerine müdâvemetleri
lâzımeden olmağla tulû‘‑ı şemsde cümlesi ta‘lîmhânede
cem‘ olunup beş sâ‘at kadar ale't‑tevâlî muallimlerinden
ba‘de'l‑istifâde kendi hânelerinde veyahud yine
ta‘lîmhânede her biri dersini mütâla‘aya meşgûl ola. Yalnız
cuma ve pazar günleri ta‘tîl‑i ders oluna.
Tâsian: Ta‘lîmhânenin tertîbinden sekiz mâh mürûrundan
sonra her ay başlangıcında talebenin istifâde etdikleri her
bir ilim ve fen ve lisânın imtihânı olmak kâideden olup
yevm‑i imtihânda ashâb‑ı ma‘ârifden herkesin Ta‘lîmhâneye
gelmesine ruhsat verile. Lâkin hem tahsîl‑i ma‘ârife
meşgûl olanlara tâziyâne‑i şevk ve gayret ve hem metâ‘‑ı
ilm ve hüner bu zamân‑ı meyâmin‑unvânda ne derecede
râyic olduğunu cümleye i‘lâna vesîle ve illet olmak üzere
aralık aralık eyyâm‑ı imtihânda evliyâü'n‑ni‘am hazerâtının
dahi ta‘lîmhâneyi teşrîfleri mümkin olur ise bu yaratı‑i
cemîlin istikrârına sebeb‑i kavî olacağı ve talebeden tahsîl‑i
ma‘ârifde kesb‑i imtiyâz edenler senede bir kerre tertîb
olunacak büyük imtihânda kadr‑i mehâretlerine nazaran kitâb
ve harîta ve âlât‑ı hendese bahâsı olarak atiyyeler ihsânına
himmet buyurulur ise yek‑diğere vesîle‑i şevk ve çaba
olacağı hüveydâdır.
Âşiren: Ta‘lîmhânede hidmet edenlere başka başka senevî
maâşlar tertîbi lâzım olmağla nâzır efendiye beş bin
ve başmuallime üç bin beş yüz ve dört nefer hulefâya ikişer
bin beşer yüz guruşdan on bin ve altı nefer elsine muallimlerine
bin üçer yüz guruşdan yedi bin sekiz yüz ve altmış
nefer talebeye ikişer yüzden on iki bin ve üç nefer hademeye
beş yüz maâşlardan başka hatab ve kömür‑bahâ beş yüz
ve kâğıd ve mürekkeb ve fotoğraf için elvân mübâya‘asına
yedi yüz cem‘an kırk bin guruş ta‘yîn olunup zikrolunan
maâşlar nâzır efendi ma‘rifetiyle yerli yerine tevzî‘ ve taksîm
oluna. Şöyle ki nâzır‑ı mûmâ‑ileyh her mâh hitâmında
üç bin üç yüz otuz üç guruş havâle buyurulacak mahalden
kabz ve hakk u adl suretiyle her birine ba‘de'l‑i‘tâ yedinden
makbûz senedi ahz eyleye.
Ahade‑aşeren: Ta‘lîmhânenin mefrûşâtı ve gerek muallimlere
gerek her bir tâlibe başka başka iktizâ eden peştahtaları
mîrîden mübâya‘a oluna ve nâzır efendinin ve
Avrupa'dan celb olunacak muallimlere başka başka odalar
tahsîs etdirilip ol tarafda hîn‑i ikâmetlerinde Ta‘lîmhâne
derûnunda hiç bir kimesne duhân içmeğe me’zûn olmaya.
Sânî‑aşeren: İllet‑i vebânın sirâyeti bi't‑edinim ma‘lûm
olmağla ma‘âzallâhi Teâlâ Âsitâne‑i Sa‘âdet'de zuhûru
hengâmında illet‑i mezkûrenin ta‘lîmhâneye sirâyetini
men‘ için nâzır efendi ile başmuallim bi'l‑müzâkere iktizâ
eden esbâb‑ı ihtiyâta ri‘âyet edeler.
Sâlis‑aşeren: Avrupa'dan celb olunacak oficyalleri birkaç
sene istihdâm için mukâvele oluna. Lâkin bunların
beyninde hidmete müdâvemet ve kemâl‑i mehâretine bakılırsa
ve yetişdireceği talebenin aded ve mikdârına kıyâsen
sâirlerden mümtâz olanlar mukâveleden başka atiyyeler ile
taltîf olunalar.
Râbi‘‑aşeren: Talebeden derslerini tekmîl ve matlûb
olan fünûnun cihet‑i ilmîsini kemâ‑yenbagî tahsîl edenler
her biri kangı fenne ziyâde mâhir ise ona bakılırsa münâsib
olan hidmete lâzıme‑i sadâkat ve gayretini îfâ için istihdâm
oluna. Ve bu makûleler hîn‑i hidmetlerinde sâhib‑i
mehâret ve kemâl olanların maiyyetlerinde bulunurlar
ise fi'l‑asl ulûma vâkıf olduklarına binâen an‑karîb kılâ‘‑ı
hâkâniyyenin inşâsı ve top i‘mâli ve piyâde ve süvârî asker
tertîbi ve fenn‑i deryânın ilmî ve amelîsine sâhib‑i kemâl
olacakları zâhirdir.
Hâmis‑aşeren: Bâlâda zikr ve tafsîl olunduğu vechile
Devlet‑i Aliyye‑i kavî‑şevketin asker ve birliği nizâmı
halelden masûn olmak ale'd‑devâm bu makûle fünûnda
mâhir lâ‑ekal yüz nefer kimesneye muhtâc olup bu sûretde
ta‘lîmhânenin ilâ‑mâşâallâhu Teâlâ devâm ve istikrârı lâzımeden
olmağla talebeden çerâğ olanlar bir müddet hidmetde
istihdâm ve bi't‑tecrübe tahsîl‑i ilm‑i tâm eyledikden
sonra ta‘lîmhânenin idâresine me’mûr olalar.
Sâdis‑aşeren: Ta‘lîmhânenin dersini tekmîl ile çerâğ
olanlara yıl‑i ûlâda bin ve ikincisinde bin beş yüz ve
üçüncüsünde iki bin guruş maâş tahsîs ve taşraya irsâlleri
lâzım geldikde maâş‑ı muayyenlerinden başka yevmiye birer
guruş ve harcırâhları i‘tâ oluna ve bunlardan ba‘zısına
derece‑i mehâret ve hidmetlerine bakılırsa terfî‘‑i kadr u şânlarını
mûcib olacak hâlât ile mesrûriyetleri sâirlere vesîle‑i
gayret ve bâdî‑i şevk ve gayret olduğu zâhir olmağla iktizâsına
gore bu kâideye ri‘âyet oluna ve mühendislerin hidmeti
askere müte‘allik olmağla rüteb‑i askeriyye ihsânıyla
aşama‑i fahr u i‘tibârları müzdâd olmak vâcibdir. Ta‘lîmhâneden
çerâğ olup ber‑vech‑i bâlâ müstahıkk‑ı maâş
olanlara verilecek akçe timar ve zeâmetlere rabt olunur ise
yek‑diğere tefâvüt cihetiyle beynlerinde mûcib‑i gıbta ve
hased olduğundan başka mahsûl‑i vaktlerini mehâmm‑ı
Saltanat‑ı Seniyye'ye sarf etmek lâzımeden iken mutasarrıf
oldukları timar ve zeâmet husûslarında dahi meşgûliyetleri
derkâr olacağına gore maâşları beher hâl nakden verile.
Sâbi‘‑aşeren: Zikrolunan mühendislere kıyafet‑i mahsûsa
ta‘yîni tasvîb buyurulur ise şimdiden elbise‑i mezkûre
505
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
ile telebbüse me’zûn olmayıp derslerini tekmîl ile hîn‑i
çerâğiyetlerine ruhsat verile.
Sâmin‑aşeren: Ta‘lîmhâne mâddesi refte refte kemâle
vâsıl olmak lâzımeden olmağla nizâmına dâir nâzır efendinin
hâtırına zaman vakit lâyih olacak kâffe‑i hâlâtı müdîr‑i
mutlak olan Reîsü'l‑küttâb Efendi hazretlerine arz ve ifâdeye
tecvîz‑i kusûr etmeyip ale'd‑devâm bu bâbda sarf‑ı
zihn‑i ihtimâmdan hâlî olmaya.
***
Mühendishâne tertîbine ve bir münâsib mahalde
Mühendishâne inşâsına dâir mühendisin arz eylediği
lâyihası manzûr‑ı hümâyûn‑ı hazret‑i cihândârî buyuruldukda;
"Kâğıdhâne'de olması imkansız." deyu hatt‑ı hümâyûn‑ı
şevket‑makrûn onur‑yâfte‑i sudûr olmağla fî‑nefsi'l‑emr
mesâfe‑i baîdede olsa şâkirdânın iyâb ü zihâblarında masârife
muhtâc olduklarından gayri meşakkati mûcib olduğuna
binâen hâhişker olamayacakları zâhir olup karîb bir
mahalde olsa hâtıra gelmeyecek ba‘zı kimesnelerin müdâvemet
etmeleri melhûz olduğundan Bağçekapısı'na karîb
Sultanhammâmı karşısında fazîletli Âşir Efendi'nin arsası
fürûht olunacak olmağla resmi bir kâğıda ihrâc olunup
vâfir kârgîr odaları mevcûd olmağla mâ‘adâ duvarları tuğladan
ve döşeme ve sakfları ahşâbdan, dîvânhâne ve tullâb
odaları inşâ olundukda ve kitâbhâne yapmak için tevkîf
edeceği köşe başlangıcında kârgîr oda dahi alınmak mümkin
olur ise hem Mühendishâne ve hem Basmahâne bir mahalde
olup vehle‑i ûlâda Basmahâne inşâ olunmak suretiyle mübâşeret
olunmak sûreti dahi hâtıra gelir. Eğer bu vechile
irâde‑i aliyyeleri ta‘alluk eder ise âhar kimesnelere fürûht
etmezden mukaddem mübâya‘asına mübâşeret olunmak
iktizâ eylediği ma‘lûm‑ı devletleri buyuruldukda emr ü
fermân devletli, sa‘âdetli sultânım hazretlerinindir.
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Benim Vezîrim
Şundan gâyet hazzeyledim. Hemân nizâm verip peyderpey i‘mâle mübâşeret etdirdesin.
Humbaracıların neferât ve sâir husûsları için bir nizâm ve râbıta mülâhaza olunur idi.
Biraz da me’mûrlar var idi. Ne sûret kesbeyledi ?
Şevketli, Kerâmetli, Mehâbetli, Kudretli Velîni‘metim Efendim Pâdişâhım
1 Bu kelime burada ve bu metinde geçmiş olduğu öteki yerlerde "cedvâl" gibi yazılmıştır.
Humbaracı ve Lağımcı kışlaları civârında vâki‘ Mühendishâne'de
humbaracı ve lağımcı neferâtı fenn‑i hendese
suretiyle humbara atmak ve lağım hafr etmek ve kal‘a ve tabya
ve köprü yapmak ve metris almak misilli sanâyi‘in meşk ve
tahsîline mevkûf olan hendese ve hesâbın ta‘lîm ve ta‘allümü
husûsunda muhtâc oldukları ba‘zı Türkî resâil ve
cedâvil1 ve müceddeden tersîm olunmuş ve bundan bu şekilde
olunacak eşkâl‑i hendesiyyenin kalem ile tahrîr ve tersîm
olunup teksîr ve tevfîri zamân‑ı kesîre muhtâc olduğundan
mâ‘adâ cedâvil ve eşkâl makûlelerinin esnâ‑yı tahrîrinde
suver ve hey’eti tebeddül ve tagayyür ile sekâmeti
derkâr olup sanâyi‘‑i merkûmenin ilim ve amelîsini tahsîle
ve serîan fenn‑i mezkûr erbâbının teksîr ve tevfîrine medâr
olan mârrü'z‑zikr resâil ve cedâvil ve harîta resimlerinin
tab‘ ve temsîline Mühendishâne Hocası müderrisînden
Abdurrahman Efendi ta‘ahhüd etmiş olduğundan bahisle
Tab‘hânenin mûmâ‑ileyh Abdurrahman Efendi'ye ihâlesi
irâde buyurulur ise Tersâne‑i Âmire Emîni Râşid Efendi
kulları mukaddemâ Basmahâne takımını ne mikdâra mübâya‘
a eylemiş ve noksânını tekmîle ne mikdâr akçe sarf
etmiş ise cümlesi Îrâd‑ı Cedîd Hazînesinden mûmâ‑ileyh
Râşid Efendi kullarına verilerek zikrolunan Basmahâne
ekibi mübâya‘a ve ekip‑ı mezkûr mîrînin olmak üzere
mûmâ‑ileyh Abdurrahman Efendi'ye teslîm olundukdan
sonrasında müceddeden iktizâ eden hurûfât takımının dahi
masârifi ber‑vech‑i tahmîn dört bin guruşa bâliğ olmağla
mebâliğ‑i mezkûre dahi taraf‑ı Devlet‑i Aliyye'den i‘tâ buyuruldukda
Mühendishâne'de tab‘ ve temsîle mübâşeret
olunsa müddet‑i kalîle zarfında Mühendishâne şâkirdânı
ve sâirleri bu san‘ata âşinâlık kesb edeceklerini Humbaracı
ve Lağımcı Ocakları Nâzırı Memiş Efendi bir kıt‘a takrîriyle
iş‘âr etmekden nâşî Râşid Efendi kullarıyla bi'l‑muhâbere
Mühendishanede humbaracı ve lağımcı askerlerin humbara atma, lağım kazma, metris alma,
kale, tabya ve köprü yapma gibi sanatları hendese ilmine müsait halde öğrenmeleri için lüzumlu
yazma, çizelge, harita ve hendese şekillerini ihtiva eden kitapların Tabhane'de basılması
icin Mühendishane Hocası Müderris Abdurrahman Efendi'nin görevlendirilmesine dair hatt-ı
hümâyun.
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
tahkîk‑i mâdde birle muktezâ‑yı nizâmını ifâde eylemek
üzere husûs‑ı mezkûr Reşid Efendi kullarına havâle olunmağın
mevcûd olan âlât‑ı fenn‑i tıbâ‘atin keyfiyyet ve kemmiyyeti
ve semenleri ve tekmîlleri masârifi Râşid Efendi
bendelerinden suâl olundukda gerek âlât‑ı mezkûre ve
destgâh ve kavâlibine verdiği meblağın ve gerek sonradan
tekmîl ve birkaç def‘a tanzîmleri için sarf eylediğim akçenin
yekûnu on üç bin guruşu bir mikdâr tecâvüz etmiş olmağla
mikdâr‑ı mezbûru beyân ve istid‘âda hicâb ederim. "El‑abdü
ve mâ yemlikühû keenne li‑mevlâhü."1 Zikrolunan ekibi
bilâ‑semen Hendesehâne‑i mezkûra teslîmi mümkin olduğu
beyânıyla geçenlerde emr‑i hümâyûnlarıyla fenn‑i lağım
ve muhâsara‑i kılâ‘ ve usûl‑i harbiyyeye dâir üç nev‘ eşkâlli
kitâbların masârifi cânib‑i mîrîden i‘tâ olunmağla kütüb‑i
mezkûreden Lağımcı ve Humbaracı ocaklarına ve sâire verilenden
mâ‘adâsı mevcûd olmağla onlar dahi satılıp terâküm
eden bahâsıyla basma kâğıdı mübâya‘a olunması için
eğerçi yedine sûret verilip kütüb‑i mezkûre satılamadığından
mevcûd olmağla onların dahi Hendesehâne‑i mezkûra
nakilleri ve ânda satılması ve Hendesehâne'ye teslîm eylediğini
müş‘ir yedine sûret verilmesi iktizâ eylediğini ve idâre‑i
tıbâ‘at berâtla üstünde olmağla şimdi Abdurrahman
Efendi'ye müceddeden berât verilmek lâzım geleceğini Râşid
Efendi kulları lisânen takrîr ve ifâde ve edevât‑ı mezkûrenin
ve mârrü'z‑zikr üç nev‘ kitâbların defterlerini takdîm
etmiş bulunduğunu ve bu sûretde mûmâ‑ileyh Râşid Efendi
bendeleri eğerçi ekip bahâsını talep eder makûleden değil ise
dahi zikrolunan takımın mübâya‘asıyla masrûfu beyninde
olarak Îrâd‑ı Cedîd Hazînesinden Râşid Efendi kullarına
yedi bin beş yüz guruş ve müceddeden i‘mâl edeceği hurde
rakam ve hurûf kalıbları masârifi için dahi tekrar Îrâd‑ı Cedîd
Hazînesinden Abdurrahman Efendi'ye dört bin guruş i‘tâ
ve cümle takımlar Vavban2 ismiyle müsemmâ lağım fennini
ve sâir eşkâl‑i hurûbu mübeyyin mütercem tab‘ olunmuş
mârrü'z‑zikr üç nev‘ kitablar mîrînin olmak suretiyle defter
ve defter‑i mezkûr Başmuhâsebeye kayd ve Abdurrahman
Efendi'ye teslîm ve yedine sûret verilip sâlifü'z‑zikr mütercem
kitâblar fürûht olundukca akçesiyle bâlâda mastûr
olduğu üzere basma için İngiltere kâğıdı mübâya‘a eylemek
suretiyle tanzîmi ve Riyâset‑i Daru't‑tıbâ‘ mûmâ‑ileyh Abdurrahman
Efendi uhdesine tefvîz olunduğunu müş‘ir iktizâsına
nazaran berât‑ı şerîf i‘tâ olunması menût‑ı re’y‑i âlî idüğini
Reşid Efendi kulları bir kıt‘a takrîriyle inhâ etmeğin takrîr‑i
mezkûr ve defterler manzûr‑ı şâhâneleri buyurulmak için
huzûr‑ı hümâyûnlarına arz olunduğu ma‘lûm‑ı hümâyûnları
buyuruldukda husûs‑ı mezkûrun ber‑mûceb‑i takrîr
1 "Kul ve mâlik olduğu şeyler efendisinindir." anlamında bir sözdür.
2 Fenn‑i Lağım isimli kitabın müellifi. Bk. Sebastien Le Prestre de
Vauban (1633‑1707), Fenn‑i Lağım, Osmanlı Türkçesi'ne çeviren:
Konstantin İpsilanti, İstanbul 1208 (1793).
Tanzîmi muvâfık‑ı re’y‑i rezîn‑i şâhâneleri ise fermân şevketli,
kerâmetli, mehâbetli, kudretli velîni‘metim efendim
Pâdişâhım hazretlerinindir.
(Belgenin arka yüzü)
15 Ş. Sene [1]
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Mezkûr tezkirede muharrer olduğu vechile tayyârelerin
fıkdânından Osmanlı ordularınca müşkilât tahaddüs
edeceği ve Avrupa'ya zâbit ve efrâd i‘zâm ve tahsîl etdirilse
bile tayyârecilik teşkîlâtında evvelâ bir merkez‑i umûmî
bulunmak îcâb edip bu merkezde harika bir tayyâre
parkı ve tayyâreler ile i‘mâlât ve ta‘mîrhânelerinin ve
müştemilât‑ı sâirenin de vücûdu muktezî ve te’sîs edilecek
mektebin bu tarz şeyleri da ihtivâ etmesi tabî‘î bulunduğu anlaşıldığından
mezkûr mektebin te’sîsiyle itmâm‑ı teşkîlâtı zımnında
taleb olunan kırk bin liranın cihet‑i tahsîsinin ta‘yîn
ve iş‘ârı husûsunun Mâliye Nezâretine teblîği ve Harbiye
Nezâretine ma‘lûmât i‘tâsı tezekkür kılındı.
(Meclis‑i Vükelâ üyelerinin imzaları)
Osmanlı Ordusuna tayyare imal ve tayyareci yetiştirilmesi için, içerisinde harika bir uçak
parkı, imalat ve tamirhaneler ile öteki müştemilatın da bulunmuş olduğu bir Tayyare Mektebi yapılması
için lüzumlu paranın temin edileceği kaynağın belirlenmesi için konunun Maliye Nezaretine
bildiri edilmesine dair Meclis-i Vükelâ mazbatası.
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Meclis‑i Vükelâ Müzâkerâtına Mahsûs Zabıt Varakasıdır
Zabıtnâme Rakamı: 769
Târîh: 26 Rebîülevvel sene [1]332 – 9 Şubat yıl [1]329
Hulâsa‑i Meâli
Harbiye Nezâretinin 5 Şubat yıl [1]329 târîhli tezkiresi okundu.
Karârı
Tezkire‑i mezkûrede dermiyân olunduğu vech ile
Tayyâre Mektebi Müdîriyeti'ne ta‘yîn olunmak ve Almanya'dan
celb olunan zâbitân ile mün‘akid mukâvelenâme
şerâitine tevfîkan akd‑i mukâvele edilmek üzere
Fransa'dan tayyâre umûrunda hâiz‑i ihtisâs bir zâbitin
celb ve istihdâmı husûsunun Nezâret‑i müşârun‑ileyhâya
cevâben teblîği tezekkür kılındı.
(Meclis‑i Vükelâ üyelerinin imzaları)
Tayyare Mektebi Müdüriyetine atama edilmek ve kendisiyle, Almanya'dan getirtilen subaylarla
yapılma olan kontrat şartlarına müsait halde kontrat yapılmak üzere, Fransa'dan uçak işlerinde
uzman bir subay getirtilmesine dair Meclis-i Vükela mazbatası.
22 Şubat 1914
Tayyare Mektebi Müdürlüğüne Tayin Edilmek Üzere Fransa'dan Bir Tayyare
Uzmanı Getirtilmesi
Askerî Fabrikaları Usta Mektebi Hakkında Kânûn Lâyihası
Mâdde
1 Askerî Fabrikalar Müdîriyet‑i Umûmiyesince [1]338 senesi Temmuz ibtidâsından i‘tibâren bir Usta
Mektebi te’sîs edilmişdir.
2 Usta Mektebi için mezkûr Müdîriyet‑i Umûmiye büdcesinin 334'üncü faslında birinci ta‘yînât ve
mahrûkât, ikinci melbûsât ve techîzât, üçüncü yevmiye mâddeleri nâmıyla üç mâdde tefrîk olunmuşdur.
3
Birinci mâddeye 20.000 lira, ikinci mâddeye 5.000 lira, üçüncü mâddeye 5.000 lira ki cem‘an otuz bin
lira Müdîriyet‑i mezkûre büdcesinin 338'inci faslının birinci mâddesinden 334'üncü Usta Mektebi
faslına nakledilmişdir.
4 İşbu kânûnun icrâsına Müdâfa‘a‑i Milliye ve Mâliye vekîlleri me’mûrdur.
29/8/[13]38
(İcra Vekilleri Heyeti üyelerinin imzaları)
İstanbul'da önce Çırak Mektebi ve Sanayi İdadi Alay Mektebi, ondan sonra da Usta Mektebi
ismiyle geçindiren ve askerî endüstri için birçok kişi yetiştirmiş olan mektebin, İstanbul'dan
gelen talebelerin de katılımıyla Ankara'da Askerî Fabrikalar bünyesinde beş sınıflık Usta Mektebi
ismiyle tekrar kurulması hakkında İcra Vekilleri Heyeti tarafınca Türkiye Büyük Millet
Meclisine gönderilen kanun tasarısı.
31 Ağustos 1922
Ankara'da Askerî Fabrikalar Bünyesinde Bir Usta Mektebi Kurulmasına Dair
Kanun Tasarısı
***
538
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
Türkiye Büyük Millet Meclisi
İcrâ Vekîlleri Hey’eti Riyâseti
Kalem‑i Mahsûs Müdîriyeti
Aded
Tezkire:
Karâr: 1794
Kayd: 6/1378
30‑8‑[1]338
Türkiye Büyük Millet Meclisi Riyâset‑i Celîlesine
Askerî Fabrikaları Usta Mektebi ile alakalı tanzîm
kılınıp İcrâ Vekîlleri Hey’etinin 29/8/[13]38 târîhindeki
ictimâında kabûl edilen lâyiha‑i kânûniyye ile esbâb‑ı
mûcibe lâyihası rabtan takdîm kılındı. Îfâ‑yı muktezâsıyla
netîcesinin iş‘ârına müsâ‘ade‑i devletlerini ricâ ederim
efendim.
***
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Müdâfa‘a‑i Milliye Vekâleti
İ‘mâlât‑ı Harbiye Müdîriyet‑i Umûmiyesi
Karâr: 1794
Askerî Fabrikaları Usta Mektebi Hakkında Kânûn Lâyihası
Mâdde 1‑ Askerî Fabrikalar Müdîriyet‑i Umûmiyesince
[1]338 senesi Temmuz ibtidâsından i‘tibâren bir Usta
Mektebi te’sîs edilmişdir.
Mâdde 2‑ Usta Mektebi için mezkûr Müdîriyet‑i
Umûmiye büdcesinin 334'üncü faslında birinci ta‘yînât ve
mahrûkât, ikinci melbûsât ve techîzât, üçüncü yevmiye
mâddeleri nâmıyla üç mâdde tefrîk olunmuşdur.
Mâdde 3‑ Birinci mâddeye 20.000 lira, ikinci mâddeye
5.000 lira, üçüncü mâddeye 5.000 lira ki cem‘an otuz bin
lira Müdîriyet‑i mezkûre büdcesinin 338'inci faslının
birinci mâddesinden 334'üncü Usta Mektebi faslına
nakledilmişdir.
Mâdde 4‑ İşbu kânûnun icrâsına Müdâfa‘a‑i Milliye ve
Mâliye vekîlleri me’mûrdur.
29/8/[13]38
Deftere kaydedilmişdir. Fî 29 minh.
***
539
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Müdâfa‘a‑i Milliye Vekâleti
İ‘mâlât‑ı Harbiye Müdîriyet‑i Umûmiyesi
Şu‘be‑i Muhâsebe
Aded: 481/1234
İcrâ Vekîlleri Hey’eti Riyâset‑i Celîlesine
Anadolu'da ihyâsı mühim bir ihtiyâc‑ı sınâîyi tatmîn
edecek mâhiyetde olan beş sınıflık Askerî Fabrikalar
Usta Mektebi ve bu mektebe muktezî tahsîsât hakkında
teklîf‑i kânûnî ile esbâb‑ı mûcibe lâyihası leffen huzûr‑ı
sâmîlerine takdîm kılındı. Müsta‘celen müzâkere ve
kabûlüne müterettib muâmelenin îfâsına müsâ‘ade‑i
celîleleri arz olunur efendim.
Müdâfa‘a‑i Milliye Vekîli
(İmza)
İcrâ Vekîlleri Hey’etine, fî 16/8/[13]38
Vekîller Riyâseti, 4/1953
Meclise sevki, 29/8/[13]38
***
Esbâb‑ı mûcibe lâyihası sûretidir.
Memleketin sûret‑i umûmiyyede iktisâden teâlîsi ve
mine'l‑husûs ordu ihtiyâcât‑ı umûmiyyesinin hârice ihtiyâc
hâsıl olmaksızın tatmîni, şuabât‑ı muhtelife‑i sanâyi‘
in memleketde mazhar‑ı terakkî ve inkişâf olmasıyla
kâim ve bunun için de erbâb‑ı sanâyi‘in bir tek bedenen
değil fikren de derece‑i kifâyede ahlak edilmiş ve her
ferdin dâire‑i iştigâlâtı dâhilindeki işlerin iyi mi ve ne için
yapıldığını ve neye yarayacağını bilâ‑noksân muhâkeme
edebilecek bir seviyeye irtikâ etmiş olması, ta‘bîr‑i âharla
san‘atkârân ma‘lûmât‑ı ameliyyesinin amelî esâsâta binâ
edilmiş bulunması kat‘iyyen elzemdir. Bu sebeble vücûda
getirilen her hangi bir kurum‑i san‘at yanı başlangıcında onun
hâdim‑i terakkî ve teâlîsi olacak erbâb‑ı sanâyi‘i ilmen ve
fikren terbiyeye tahsîs edilen bir mekteb küşâdı dünyânın
her noktasında makbûl ve cârî bir kâide‑i asliyye hükmündedir.
Nitekim Dersa‘âdet'de mevcûd ve üç rub‘ asırlık bir
târîhe mâlik olan müessesât‑ı sınâiyye‑i askeriyyemizin
hîn‑i te’sîslerinde de bu emr‑i mühim nazar‑ı dikkatden
dûr tutulmayarak müessesât‑ı mezkûreye merbût olmak
üzere bir dâru't‑ta‘lîm vücûda getirilmiş ve mezkûr dâru't‑ta‘
lîm edvâr‑ı muhtelifede Çırak Mektebi, Sanâyi‘
İ‘dâdî Alay Mektebi, Usta Mektebi unvânlarını almak ve
ama dâimâ aynı gâye ve maksadı istihdâf eylemek üzere
bu âna kadar ibkâ‑yı mevcûdiyet eyleyerek müessesât‑ı
sınâiyye‑i askeriyyemiz için pek nâfi‘ uzuvlar yetişdirmişdir.
İşbu daru't‑ta‘lîmin bazen yetişdirdiği uzuvlar,
sâlifü'z‑zikr müessesâtda pek oldukca hidemât‑ı nâfia îfâsına
muvaffak oldukları şeklinde Anadolu'da da bî‑nihâye müşkilâtı
iktihâm sûretiyle vücûda getirilen ve hidemât‑ı kesîresi
vesâil‑i muhtelife ile cedîr‑i takdîr görülen müessesâtın
bi'l‑cümle ef‘âl ve icrââtında yed‑i yemîn‑i muvaffakiyâtını
teşkîl eylemekde bulunmuşlardır. Binâenaleyh Anadolu'da
te’essüs etmekde bulunan i‘mâlâthânelerin âtiyen inkişâf
ve teâlîsini te’mîn için şimdilik Ankara'da bir Usta Mektebi
küşâdı bir zarûret‑i kat‘iyye olarak telakkî olunmakdadır.
Dersa‘âdet'de İ‘mâlât‑ı Harbiye Müdîriyet‑i Umûmiyesine
mensûb müessesâtın tarz ve usûl‑i idâresinde son
iki sene zarfında meşhûd olan adem‑i intizâm ve tezebzüb
bi't‑tab‘ idâre‑i mezkûreye merbût Usta Mektebine
de sirâyet ederek talebenin ta‘lîm ve tedrîslerine ehemmiyet
verilmemekde bulunulmuşdur. Binâenaleyh mezkûr
540
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
mekteb talebesinin müctemian Anadolu'ya nakle meyl ve
arzularını izhâr eyledikleri ahîren Felâh Grubu ma‘rifetiyle
Vekâlet‑i âcizîye iş‘âr ve buraca cevâb‑ı muvâfakat i‘tâ
edilmiş olduğundan mevcûdu takrîben yüze bâliğ olan talebeden
bu âna değin seksen kadarı Ankara'ya muvâsalat
eylemişdir. Talebe‑i mezkûre ile beş sınıflık bir Usta Mektebinin
bir ân evvelinde te’sîsi maksadıyla şimdilik yüz talebenin
iâşe, ilbâs ve ücret‑i yevmiyye şeklinde masârif‑i zarûriyyelerine
karşılık olmak üzere Askerî Fabrikalar Müdîriyet‑i
Umûmiyesinin derdest‑i tasdîk bulunan [1]338 senesi
büdcesinin 338'inci faslının birinci mâddesinden otuz bin
liranın yine kabûl buyurulacak olan Askerî Fabrikaları
Usta Mektebi fasıl ve mâddelerine nakli îcâb edeceği arz u
beyânıyla takdîm kılındı.
Mim. Ayn.
Aslına mutâbıkdır.
31/8/1338
(Mühür ve İmza)
Türkiye Büyük Millet Meclisi
İcrâ Vekîlleri Hey’eti Riyâseti
Barut ve Mevâdd-ı İnfilâkiye İnhisarı, Son Sistem Bir Dibek,
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Albüm 230/36-1, 2
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Telgrafnâme
Mahreci: Beyoğlu
Mahrec numarası: 1918
Târîh: 28/6/[1341]
Ankara Başvekâlet‑i Celîleye
Balkan hükûmetleri hudûdlarında îkâ‘ edilmekde olan
müşkilât dolayısıyla refâkat‑i âcizîde bulunan Erkân‑ı
Harb Binbaşı Tayyâreci Hasan İskender ve Cem‘iyet Fen
Şu‘besi Müdîri Şâkir Hâzım ve Baştayyâreci Vecihî beyler
nâmına pasapor[t] diplomatik i‘tâsı için Hâriciye Vekâleti'ne
emir buyurulmasını kemâl‑i saygı ve ta‘zîmle ricâ
ve istirhâm eylerim efendim.
Tayyâre Cem‘iyeti Reîsi Bolu Meb‘ûsu
Cevad Abbas
Başvekâlet: 3/1704
Hey’et‑i Vekîlece kabûl edilmişdir. Fî 28 Haziran sene [1]341.
***
Türkiye Cumhûriyeti
Başvekâlet Kalem‑i Mahsûs Müdîriyeti
Aded: 2171
Karârnâme
Tayyâre Cem‘iyeti Reîsinin refâkatinde Avrupa'ya
gidecek olan Erkân‑ı Harb Binbaşı Tayyâreci Hasan
İskender Bey'le Cem‘iyet‑i mezkûre Fen Şu‘besi Müdîri
Şâkir Hâzım ve Baştayyâreci Vecihî beylere siyâsî pasaport
Türk Tayyare Cemiyeti Reisi ile beraber Avrupa'ya gidecek olan Kurmay Binbaşı Tayyareci Hasan
İskender Bey ile Cemiyetin Fen Şubesi Müdürü Şakir Hâzım ve Baştayyareci Vecihi beylere diplomatik
geçişlik verilmesine dair İcra Vekilleri Heyeti kararnamesi.
28 Haziran 1925
Türk Tayyare Cemiyeti Başkanı ile Birlikte Avrupa'ya Gidecek Kişilere
Diplomatik Pasaport Verilmesi
544
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
i‘tâsı İcrâ Vekîlleri Hey’etinin 28 Haziran sene [1]341
târîhli ictimâında karârgîr olmuşdur.
28 Haziran sene [1]341
(İcrâ Vekilleri Heyeti üyelerinin imzaları)
***
Müsta‘celdir.
2171
28 Haziran [1]341
Karârnâme
Tayyâre Cem‘iyeti Reîsinin refâkatinde Avrupa'ya
gidecek olan Erkân‑ı Harb Binbaşı Tayyâreci Hasan
İskender Bey'le Cem‘iyet‑i mezkûre Fen Şu‘besi Müdîri
Şâkir Hâzım ve Baştayyâreci Vecihî beylere siyâsî geçişlik
i‘tâsı İcrâ Vekîlleri Hey’etinin 28 Haziran sene [1]341
târîhli ictimâında karârgîr olmuşdur.
(İmza)
Yazılmışdır.
Müsta‘celdir.
6/3283
Hariciye Vekâlet‑i Celîlesine
Avrupa'ya gidecek olan Tayyâreci Binbaşı Hasan İskender
ve Tayyâre Cem‘iyeti Fen Şu‘besi Müdîri Şâkir
Hâzım ve Baştayyâreci Vecihî beylere siyâsî geçişlik i‘tâsı
ile alakalı İcrâ Vekîlleri Hey’etinin 28 Haziran sene [1]341
târîhli ictimâında müttehaz karâr üzerine tanzîm edilmiş
olan karârnâmenin musaddak sûreti leffen takdîm kılınmışdır
efendim.
(İmza) (İmza)
6/3231
Resmî Tel
Asıl telgraf behemehâl Evrâkca kaydedilmeli.
İstanbul'da Türk Tayyâre Cem‘iyeti Reîsi Cevad Abbas Beyefendi'ye
C. Hasan İskender, Şâkir Hâzım, Vecihî beylere siyâsî
geçişlik i‘tâsına İcrâ Vekîlleri Hey’etince karâr verilmişdir.
Muâmele‑i lâzıme Hâriciye Vekâletince îfâ olunacakdır
efendim.
Başvekîl
(İmza) (İmza)
29 Haziran 341'de keşîde etdirilmelidir.
Bu karârnâmenin diğer karârnâmelerle elden imzâ etdirilerek
Reîs‑i cumhûr hazretlerine arz ve Çarşamba günü teblîği me’mûldür.
Türk Tayyare Cemiyeti Amblemi,
İ.T.Ü. Kurum Arşivi, MÜM., no. 83/48
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Türkiye Cumhûriyeti
Nâfia Vekâleti
Dosya numarası
Sâdıra numarası: 1372
Târîh‑i Sevk: 12 Mayıs yıl [1]926
Melfûfât: 3 musaddak plan
İstanbul Müessesât‑ı Nâfia Komiserliğine
22 Nisan sene [1]926 târîh ve 118‑105 numaralı tahrîrât‑ı
behiyyelerinin cevâbıdır.
İstanbul Elektrik Şirketinin Yeşilköy'de te’sîs edeceği
hatt‑ı havâîye âid mürsel dört kıt‘a plan bi't‑tasdîk
ale'l‑usûl üç nüshası muâmele‑i mukteziyesinin îfâsı zımnında
leffen irsâl kılındı efendim.
***
İstanbul Elektrik Şirketinin Tayyare Makinist Mektebine elektrik vermek suretiyle Yeşilköy'de kuracağı
havai elektrik hattına ilişkin planın İstanbul Müessesât‑ı Nâfia Komiserliği tarafından incelenip
onaylandığına dair işlem kayıtları.
12 Mayıs 1926
İstanbul Tayyare Makinist Mektebine Elektrik Hattı Çekilmesi
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
Türkiye Cumhûriyeti
Dersa‘âdet Müessesât‑ı Nâfia Komiserliği
Aded:
Umûmî: 118
Husûsî: 105
Merbûtu: 4 plan
Nâfia Müdîriyet‑i Umûmiyesi Cânib‑i Âlîsine
1 Metinde "[1]922" şeklinde yazılmıştır.
Elektrik Şirketinden 1091 numaralı istid‘â ile Yeşilköy'de
te’sîs edilecek hatt‑ı havâînin dört nüsha planı
berây‑ı tasdîk Komiserliğe irsâl kılınmışdır. İcrâ kılınan
tedkîkâtda şerâit‑i fenniyyeye mugâyir bir ciheti görülemediği
benzer biçimde mârrü'l‑arz hatt‑ı havâîyi mahall‑i mezkûrda
kâin Tayyâre Makinist Mektebine cereyân i‘tâsı maksadıyla
te’sîs edileceği anlaşılmış olmağla leffen takdîm kılınan
planların nüsha‑i musaddakalarının iâdesi ma‘rûzdur
efendim hazretleri.
Fî 22 Nisan yıl [1]9261
(Mühür ve İmza)
Dersaâdet Müessesât‑ı Nâfia Komiserliği
Umûr‑ı Nâfia, 1275
Mühendis Rıza Bey'e. Fî 28 minh.
Aded: 26
Hey’et‑i Fenniyyece görülmüş olmağla muâmele‑i tasdîkiyyesinin
îfâsı zımnında makale dâiresine iâdeten takdîm. Fî 3 Mayıs sene [1]926.
Mühendis
(İmza)
Muâmelesi, 4/5/[1]926
Yeşilköy'deki Tayyâre Makinist Mektebine Elektrik Vermek İçin Çizilen Havaî Hat Planı,
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Türk Tayyâre Cem‘iyeti
Fen Şu‘besi
Aded: 15400
Ankara,
27 Teşrîn‑i Evvel [1]926
Başvekâlet‑i Celîleye
Türk Tayyâre Cem‘iyeti'nin âlî tayyâre mühendisliği
tahsîli için bu yıl Avrupa'ya gönderdiği ve müteâkib
yıllar göndereceği talebelere mahsûs ta‘lîmâtnâmenin
matbû‘ nüshalarından iki adedi leffen arz ve takdîm kılındı.
Ta‘lîmâtnâmenin yedinci mâddesi mûcebince münâsib
fırsatlarda talebelerimizi teftîş etmeleri ve bu bâbda
tanzîm edecekleri raporları doğruca Cem‘iyet'e göndermeleri
için Avrupa'daki müfettişlerine ta‘lîmât‑ı lâzıme
i‘tâsı husûsu Nâfia, Ma‘ârif ve Müdâfa‘a‑i Milliye
Vekâlet‑i Celîlelerinden ayrıca istirhâm edilmişdir.
Ma‘lûmâten arz ve te’yîd‑i ta‘zîmât eylerim efendim.
Türk Tayyâre Cem‘iyeti Reîsi
Rize Meb‘ûsu
(İmza)
Ahmed Fuad
Arz edilmişdir, fî 28.
Türk Tayyare Cemiyeti'nin yüksek uçak mühendisliği tahsili yapmak üzere Avrupa'ya gönderdiği
ve göndereceği öğrenciler için hazırladığı talimatname ve Cemiyetin, malumat için bundan iki nüshanın
Başvekâlete gönderildiğine dair yazısı.
27 Ekim 1926
Uçak Eğitimi Almak Üzere Avrupa'ya Gönderilecek Talebeler İçin Hazırlanan
Talimatname
***
552
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
Başvekâlet‑i Celîleye
Türk Tayyâre Cem‘iyeti Tarafından Tayyâre Mühendisliği Tahsîli İçin
Avrupa'ya Gönderilecek Talebelere Mahsûs
Ta‘lîmâtnâme
Ankara
Hâkimiyet‑i Milliye Matba‘ası
1926
***
Türk Tayyâre Cem‘iyeti Tarafından Avrupa'ya İ‘zâm Olunan Talebelere Âid Ta‘lîmâtnâme
1‑ Türk Tayyâre Cem‘iyeti'nin tayyâre mühendisliği
tahsîl etmek suretiyle Avrupa'ya göndereceği talebelerin
bi'l‑müsâbaka intihâb ve kabûl‑i şerâiti ek olarak i‘lân ve icrâ
edilir.
2‑ Avrupa'ya i‘zâmı takarrur eden talebeler, ikmâl‑i
tahsîl târîhinden i‘tibâren beş yıl müddetle Türk Tayyâre
Cem‘iyeti'nin emrinde ve Cem‘iyet'in göstereceği mahallerde
ihtisâsları derecesine gore verilecek maâşla çalışmağı
kabûl etmedikleri yada işbu ta‘lîmâtnamenin altıncı mâddesinde
mezkûr esbâbdan ötürü terkîn‑i kayd muâmelesine
dûçâr oldukları takdîrde kendileri için Cem‘iyetce ihtiyâr
olunan bi'l‑umûm masârifi tesviye ve iâde edeceklerine
dâir mu‘teber bir kefâletnâmeyi hareketlerinden evvelde
Türk Tayyâre Cem‘iyeti'ne tevdî‘ edeceklerdir.
3‑ Tahsîlin devâmı müddetince talebeden her birinin
maâşı: Tayyâre Mühendis Mekteb‑i Âlisi'ne kayd ve kabûl
olundukları takdîrde gazetelerdeki i‘lân vech ile iki yüzer
dolardan maktûan verilecekdir. Şâyed Mühendis Mektebine
giremediği ve ihzârî kısımlarda kalmış olduğu takdîrde mâhiyye
maktûan 85 dolar verilecekdir.
Avrupa'ya hareketleri esnasında ek olarak iki kat giysi tutarı
ile azîmet harcırâhları def‘aten tesviye edilecekdir.
4‑ Tahsîlini ikmâl ile memleketine avdetinden i‘tibâren
altı ay zarfında Türk Tayyâre Cem‘iyetince kendisine
bir vazîfe tevdî‘ edilmeyen öğrenci serbestîsini iktisâb eder
ve ikinci mâddede mevzû‘‑i bahs kefâletnâmenin hükmü
mefsûh addolunur.
5‑ Talebeler tahsîllerinin hitâmında mekteb şehâdetnâmelerini
hâmilen ve hitâm‑ı tahsîlden i‘tibâren nihâyet
bir aylık bir süre zarfında Türkiye'ye avdete ve Türk
Tayyâre Cem‘iyeti'ne mürâca‘atla arz‑ı hizmete mecbûrdurlar.
Cem‘iyet istek etdiği takdîrde talebeden ba‘zılarını diğer
müessesât ve fabrikalarda tedkîkât ve tetebbuât yapdırmak
suretiyle aynı maâşla veya Merkezî Hey’et‑i İdâre'nin tensîb
edeceği ilâve‑i tahsîsâtla bir müddet daha Avrupa'da alıkoyabilir.
Bu talebelerden üç Avrupa hükûmetinin tayyâre
mühendisliği inşâ’âtında ihtisâs sâhibi bulundukları tasdîk
edilenlere ayrıca beş bin lira mükâfât verilecekdir.
6‑ Talebenin terkîn‑i kaydını mûcib ahvâl ber‑vech‑i
âtîdir:
a) Tahsîle hareket emrini tebellüğ târîhinden i‘tibâren
on gün zarfında mahall‑i tahsîle hareket etmemiş bulunmak.
B) Mahall‑i tahsîle muvâsalatdan i‘tibâren nihâyet on
beş gün zarfında devâm edeceği mekteb yada müesseseye
devâma başlamamış bulunmak.
C) Mahal ve şu‘be‑i tahsîlini hod be‑hod tebdîl eylemek.
D) Sefâhetle me’lûf olduğu müfettiş raporlarıyla yada
devâm eylediği mekteb veya kuruluş idâresinin iş‘ârâtıyla
sâbit olmak.
H) Tayyâre Cem‘iyeti Riyâseti ile ta‘yîn edeceği müfettişlerin
ve devâm eylediği mekteb yada kuruluş idâresinin
vazîfe ve tavr [u] hareketi hakkındaki mükerrer teblîgât,
ihtârât ve irşâdâtına ri‘âyet etmemek.
V) Ma‘zeret‑i sıhhiyyeye müstenid olmaksızın terfî‘‑i
derslik edememek.
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
z) Müddet‑i muayyenesi zarfında ma‘zeret‑i sıhhiyye
mevcûd olmaksızın ikmâl‑i tahsîl edememek.
Ha.) Tabîb raporuyla müeyyed sıhhî esbâb hâricinde
vazîfesine üç gün devâm etmemek.
Tı.) Vazîfede vaktinde isbât‑ı vücûd etmemeği i‘tiyâd
edinmek.
Y) Mekteb veya müessesenin dâhilî nizâmnâmesine
ri‘âyetde kusûr etmek.
7‑ Türk Tayyâre Cem‘iyeti, talebenin devâm, ikdâm,
tavr u hareket ve biçim‑ı hayâtlarını zaman zaman sûret‑i
mahsûsada göndereceği müfettişlerle tedkîk ve teftîş etdirecekdir.
Ma‘a hâzâ bu husûsda vekâletlerin Avrupa'da
bulunan sâbit ve seyyâr müfettişlerinden, elçilikler ve
şehbenderliklerden de istifâde ve istiâne eder. Cem‘iyetin
mekteb yada kuruluş idâresinden talebenin ahvâl‑i
umûmiyyesi hakkında her üç ayda bir alacağı raporlar da
müfettiş raporu mâhiyetini hâizdirler. Binâenaleyh öğrenci,
her ân için kendisinin test altında olduğunu bilmeli ve
ona göre vazîfe ve tavr [u] hareketine a‘zamî dikkat sarf
etmelidir.
8‑ Talebe, müfettişlerle teftîş ve murâkabe salâhiyetini
hâiz ve yedinci mâddede muharrer öteki zevât ve müessesât
tarafından her taleb vukû‘unda vezâif ve hayât‑ı tahsîliyyelerine
müte‘allik her türlü vesâiki ihzâr ve ibrâz etmeğe
ve müşâr ve mûmâ‑ileyhim tarafından sorulan suâllere
şifâhen ve tahrîren vâzıh ve doğru bir sûretde cevâb
vermeğe mecbûrdur.
9‑ Her talebenin vazîfe esnasında müdâvim bulunmuş olduğu
mekteb yada kuruluş hey’et‑i idâre ve ta‘lîmiyyesine ve
her vakit teftîş ve murâkabe hakkını hâiz bulunan zevâta
ahlak hârici muâmele ve mukâbelelerde, bilhâssa istihfâf
ve istihkâr eder ahvâl ve akvâlde bulunmanın istikbâli için
muzır ve tehlikeli bulunduğunu bilmesi lâzımdır.
10‑ Tahsîlini ikmâl ile Türkiye'ye avdet edecek talebenin
avdet harcırâhı ikmâl‑i tahsîli müteâkib Cem‘iyet tarafından
ek olarak tesviye olunur.
Başvekâlet Muamelat Müdürlüğü kararname
askerî fabrikalar ÇelikhaneHaddehane makine
tezgâh müteahhit fabrika makine imalatı yetişim
yapmak Almanya Hazine Millli Müdafaa Vekâleti
Maliye Vekili Maliye Vekâleti Muhasebe‑i
Umumiye İcra Vekilleri Heyeti Maliye
İsimleri ekli listede yazılı 19 ferdin; askerî fabrikaların çelikhane ve haddehanesine ilişik makine,
tezgâh vs.Nin imali için yapılan ihale neticesinde müteahhit ile aktedilen ve gönderilecek usta
ve amelenin müteahhidin fabrikalarında yetiştirilmeleri taahhüdünü ihtiva eden mukavele çerçevesinde,
hem başlamış olan imalatı yerinde incelem etmek aynı zamanda staj yapmak üzere Almanya'ya
gönderilmesinin uygun bulunduğuna dair İcra Vekilleri Heyeti kararnamesi.
5 Temmuz 1930
Askerî Fabrikalar İçin Yapılacak Makine vs. İmalatını Yerinde Tetkik Etmek ve
Yetiştirilmek Üzere Almanya'ya Personel Gönderilmesi
147
555
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
askerî fabrikalar Almanya İcra Vekilleri Heyeti
kararname Başvekil müsteşar
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
Başvekâlet askerî fabrikalar
ÇelikhaneHaddehane makine tezgâh müteahhit
yapınak makine imalatı yetişim yapmak Almanya
Hazine Millli Müdafaa Vekâleti Maliye Vekili
Maliye Vekâleti Muhasebe‑i Umumiye Ş[ükrü]
Saraçoğlu, Maliye Vekili
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
M[illi] M[üdafaa] V[ekâleti] As[kerî]
Fb[Fabrikalar] U[mum] Md[Müdürlüğü] Ankara
Almanya Başvekâlet askerî fabrikalar demir
çelik Devlet D[emir] Yolları ray imali Çelikhane
Haddehane tezgâh imalat ve inşaatı M[illi]
M[üdafaa] V[ekâleti] usta amele fabrika müteahhit
fabrikaları makine imalat staj yapmak Maliye
Vekâleti Abdülhalik [Renda] Millli Müdafaa Vekili
OSMANLI'DAN CUMHURİYET'E BELGELERLE SAVUNMA SANAYİİ
M[illi] M[üdafaa] V[ekâleti] As[kerî] Fb[Fabrikalar] U[mum]
Md[Müdürlüğü] Ankara Ahmet B[ey], Yüzbaşı, elektrik mühendisi
Veli B[ey], Makine Mühendisi Sait B[ey], Yüzbaşı Ahmet Hasan B[ey],
Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden Mustafa Ramazan B[ey]
Mehmet Tahir Efendi, Usta, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden
Nafiz Efendi, dökümcü, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden Talat
Efendi, dökümcü, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden Adem
Cemalettin Efendi, dökümcü, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden
Ekrem Saim Efendi, dökümcü, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden
Mehmet Rifat Efendi, demirci, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden
Salih Hasan Efendi, tesviyeci, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden
Kemal Hakki Efendi, demirci, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden
Arif Efendi, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden Mehmet Mustafa
Efendi, demirci, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden Arif Efendi,
demirci, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden İhsan Efendi,
elektrikçi, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden Talat Efendi,
elektrikçi, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden Tahsin Efendi,
elektrikçi, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden Resmi Efendi,
elektrikçi, Almanya'ya staja gönderilecek kişilerden imalatı tetkik ve
deneyim jeteratör Döküm Haddehane laboratuvar Simens ocakları
elektrik döküm ocağı tav ocakları hadde taslak namlı dolomit hadde
motoru elektrik izabe ocağı elektrik vinçler tevettürlü aparatlar
EĞİTİM, ÖĞRETİM ve DENEME ÇALIŞMALARI
Başvekâlet Muamelât Müdürlüğü kararname
askerî fabrikalar çelikhane haddehane makina
imalatı tezgâh imalatı mukavele usta amele fabrika
staj yapmak Almanya M[illi] M[üdafaa] Vekâleti
Maliye Vekâleti İcra vekilleri Heyeti M[ustafa]
Kemal, Gazi, Reisicumhur
Başvekâlet Muamelât Müdürlüğü kararname Hava Mektebi
akrobasi muallimi resim Yeşilköy Makinist Mektebi makinist
zabitler yabancı mütehassıs Erkânı Harbiye Millî Müdafaa Vekâleti
Maliye Vekâleti İcra vekilleri Heyeti M[ustafa] Kemal, Gazi,
Reisicumhur
Hava Mektebinde bir akrobasi, bir resim muallimi ve Yeşilköy Makinist Mektebi zabit muallimliği
vazifelerini yürütmek suretiyle toplam üç yabancı uzman getirtilip istihdam edilmelerine
Bu gün modern savunma sanayiye sahip en iyi ülkeler arasında olmak ne kadar mutluluk verici bir durum
YanıtlaSil